46 - Kanttekeningen van een historicus bij de start van het proces van zaligverklaring mgr. Schraven

 

 

Op verzoek van Eric van den Berg, eigenaar van de website katholiek.nl, schreef ik in 2013 een kort artikel om daarin mijn reactie te geven op de start van het proces van zaligverklaring van de in China vermoorde missiebisschop mgr. Schraven (1873-1937).

 

De mgr. Schraven-stichting is in 2017 nog steeds niet naar buiten gekomen met het pas opgedoken document waarin bevestigd wordt dat Frans Schraven in 1937 vermoord is omdat hij vrouwen beschermde. Het lijkt me daarom zinvol om na de twee brieven uit de missie op katholiek.nl, ook dit artikel toe te voegen aan de missie-artikelen op mijn eigen website.

 

 

 

 

Vanaf het jaar 2000 ben ik me als historicus gaan verdiepen in de katholieke missie. China heeft altijd mijn belangstelling gehad. In 2005 promoveerde ik op het proefschrift Ferdinand Hamer 1840-1900. Missiepionier en martelaar in China.

   De Nijmegenaar Ferdinand Hamer reisde in 1865 naar China om er het katholieke geloof te verbreiden. De jonge congregatie, waarvan hij lid was, die van het Onbevlekte Hart van Maria (Scheut), nam de missie in het noorden van China over van de Lazaristen. Het leek me dan ook van belang ook bij de Lazaristen in Parijs onderzoek te doen. Nestor Pycke, indertijd archivaris van Scheut, raadde me af daar energie in te steken. De Lazaristen werkten nooit mee vertelde hij uit eigen ervarving.

 

 

 

 

 

 

Aanvankelijk legde ik me neer bij het oordeel van Pycke. Maar toen ik enkele jaren later (september 2009) in Parijs was nam ik toch contact op. Eerder die dag bij de Missions Etrangères de Paris (M.E.P., Rue du Bac) werd ik hartelijk ontvangen en kreeg ik de medewerking waar ik om vroeg. Om de hoek bij de Lazaristen was dat niet het geval. Er was niemand aanwezig om mij te woord te staan, laat staan toe te laten.

   Na terugkomst bracht ik de Nederlandse Lazarist Wiel Bellemakers op de hoogte van mijn Parijse ervaringen. Hij reageerde op 18 november 2009 met de woorden: “Ons Moederhuis in Parijs heeft altijd iets van een vesting gehad voor buitenlanders. Ze zullen het wel nooit leren”.

 

In hetzelfde schrijven van de zeer coöperatieve pater las ik: “Vincent Hermans is bezig met zijn oudoom, Mgr. Frans Schraven, bisschop van Chentingfu (Zhending, nu Shijiazhuang), die op 9 oktober 1937 met 8 anderen door Japanse soldaten werd vermoord. Hij blijft alle materiaal verzamelen dat - zo hopen velen in China en Nederland - uiteindelijk kan leiden tot de zaligverklaring van die 9 mannen. Hij heeft onlangs een reis naar China gemaakt met familieleden om de plaatsen waar de neven Frans Geurts en Frans Schraven werkten te bezoeken. Ik denk dat Vincent je graag informatie geeft over alles wat hij heeft verzameld rond de dood van zijn oudoom”.

 

 

 

 

Pater Bellemakers zette mij bovendien op het spoor van een belangrijk digitaal archief.  Dat was getiteld ‘Via Sapientiae’ en bevatte ondermeer de complete annalen van de Lazaristen, van 1834 tot en met 1963. Meer dan honderdduizend pagina’s met brieven en verslagen van missionarissen. Een geweldige bron voor missie-onderzoek. ‘Via Sapientiae’ (The Institutional Repository at DePaul University) is ook vandaag nog via het internet te raadplegen - de teksten kunnen door iedereen gelezen worden.

 

 

 

 

 

 

Bij mijn missieonderzoek vond ik drie belangrijke verslagen over de gebeurtenissen van 9 oktober 1937, waarbij onder anderen mgr. Schraven om het leven kwam. Ze waren opgenomen in de Annalen van 1938, pagina’s 347 t/m 375. Met gegevens uit de eerste hand. Die gebruikte ik als basis voor ‘brief uit de missie nr. 29’, een artikel dat ik in februari 2011 schreef en dat op het toenmalige Isidorusweb (nu: katholiek.nl) gepubliceerd is.

   De geschiedschrijving heeft aangetoond dat het oprukken van Japanse troepen in Azië gedurende de jaren dertig en veertig van de vorige eeuw geweldig veel slachtoffers geëist heeft. Moordpartijen waren aan de orde van de dag. Ik zal niet ingaan op de details. Als je afgaat op hetgeen de Lazaristen zelf anno 1938 in hun eigen annalen gepubliceerd hebben ging het er in Zhending (Chentingfu) evenmin zachtzinnig aan toe. Ook ‘meelopers’ maakten van de gelegenheid gebruik om hun slag te slaan als ze de kans kregen. Daarbij brachten ze de Japanse autoriteiten aardig in verlegenheid. Die deden er dan ook alles aan om het weer goed te maken. Dat is ook gebeurd naar aanleiding van de moord op Mgr Schraven c.s.

   Als je de bronnen leest die de Lazaristen zelf gepubliceerd hebben in 1938 lijkt het er zeer op dat de moordenaars het alleen maar voorzien hadden op iedereen die Europeaan was. Een toevallig aanwezige man die het orgel aan het repareren was en niets met de missie als zodanig te maken had viel dezelfde behandeling ten deel als de Europese missionarissen en broeders. De Chinese katholieke geestelijken werden zonder uitzondering gespaard. De moordenaars hadden meer slachtoffers kunnen maken en zich ook makkelijk kunnen vergrijpen aan de Chinese vrouwen die hun toevlucht op de missiepost gezocht hadden. Dat deden ze niet.

 

Voor de katholieke kerk is er mijns inziens alle aanleiding de missionarissen en broeders te eren. Die trokken eropuit om in China de rooms-katholieke idealen uit te dragen. In Azië, ver weg van huis en van Rome, werden ze vermoord. 

 

 

 

 

In een artikel (KRO-RKK, eind 2009) schreef Vincent Hermans het plastisch op, alsof hij persoonlijk getuige was van de moord op zijn oudoom.   

   “De Limburgse missiebisschop Frans Schraven (uit Lottum/Broekhuizenvorst), lid van de Congregatie van de Lazaristen, in de stad Chengtingfu, bood bescherming aan ongeveer 4.000 vluchtelingen, vooral bestaande uit vrouwen en meisjes die het ergste te vrezen hadden van verkrachtende Japanse soldaten. Op 9 oktober 1937 veroverde het Japanse leger deze Noord Chinese stad (bij Shijiazhuang) waar Mgr. Schraven zijn residentie had.

   Na de verovering kregen de soldaten zoals gebruikelijk acht dagen de vrije hand om te doen en laten wat ze wilden: plundering, roof, brandstichting, verkrachting, enz. Boven de [missie-]residentie wapperde de Franse vlag als bescherming. De hele dag door drongen desondanks plunderende Japanse soldaten de residentie binnen. Mgr. Schraven liet de Japanse autoriteit waarschuwen en kolonels van het leger kwamen orde op zaken stellen.

   Toen de plundering en roof niet wilden stoppen, zijn volgens overlevering op last van deze kolonels enkele soldaten met de kogel bestraft. Het moet er heftig aan toe zijn gegaan die dag bij dergelijke plunderingen. Als men van Schraven vrouwen eist om voor het leger als troostmeisjes te dienen, hoort men hem zeggen: ‘Mij kun je doden, maar geven wat jullie mij vragen, dat nooit!’ Daarop ontsteekt de Japanse commandant in woede en zegt: ‘Eerder dan je denkt’.

 

 

 

 

Diezelfde avond dringt een groep gemaskerde mannen de eetzaal binnen waar bisschop Schraven met een twintigtal priesters bijeen is voor het avondeten. Alleen de negen Europeanen, afkomstig uit Frankrijk, Nederland, Polen, Oostenrijk en Slowakije worden geblinddoekt, geboeid en per vrachtauto afgevoerd. Pas half november 1937 blijkt dat zij diezelfde avond op een gruwelijke wijze om het leven zijn gebracht, levend verbrand, zoals afgelopen week blijkt uit een brief die gevonden werd in het Vaticaans Archief te Rome”.

 

Vincent Hermans, secretaris van de Mgr Schraven-stichting, liet zich op 17 november 2011 interviewen door Peter Janssen van de Limburger. In de krant is te lezen dat ‘een pas opgedoken document bevestigt dat Frans Schraven in 1937 is vermoord omdat hij vrouwen beschermde’. “Na lang zoeken ontdekte hij kortgeleden in de archieven van het Vaticaan een brief van de Japanse kolonel die de moord had onderzocht.

   In de door Hermans gevonden brief spreekt de kolonel zijn ‘leedwezen’ uit over de moord.

   ‘Geen excuses’, zegt Hermans. ‘Dat deden de Japanners nooit. Maar hij schreef wel dat de missionarissen ‘martelaren’ waren. Hij gebruikte niet het woord ‘slachtoffers’. De kolonel heeft in Tokio bij katholieke broeders op school gezeten. Dus hij was bekend met de katholieke terminologie. Zijn verklaring sluit naadloos aan bij het motief: Schraven nam op grond van zijn geloof de vrouwen in bescherming’”.

   Mijns inziens een nogal vage formulering.

 

 

 

 

In het verslag van de Lazaristen in hun eigen Annalen werd gemeld dat mgr Schraven niet de kans kreeg ook maar een woord uit te te brengen toen hij door zijn moordenaars werd meegenomen. Als historicus vroeg ik Hermans derhalve om uitleg. Deze verwees me op 4 april 2011 naar de website van de stichting. Op 20 april stelde ik opnieuw de vraag: “Beschikt de stichting over eigentijdse bronnen over de moorden in 1937? Op die vraag heb ik nog geen antwoord van u ontvangen”.

   Op 15 mei reageerde Hermans: “We hebben de afgelopen jaren heel wat archieven  bezocht en daar onderzoek gedaan. Op basis daarvan beschikken we over zeer veel primaire bronnen. Bovendien hebben we contact met wetenschappers in China en Japan”.

   Op 17 mei herhaalde ik mijn vraag. “Goed te lezen dat u beschikt over ‘zeer veel primaire bronnen’. Ik zou het voor mijn onderzoek zeer de moeite waard vinden daarvan kennis te kunnen nemen. Dan kan ik in de toekomst beter rapporteren over de moord op mgr. Schraven”.

   Verder aandringen was blijkbaar niet gewenst. Hermans was niet bereid mij verder van dienst te zijn of te informeren. Kortweg schreef hij op 18 mei 2011: “Als reactie op uw verzoek kan ik zeggen dat alle materiaal binnenkort wordt overgedragen aan een internationaal historische commissie”. Daar moest ik het maar mee doen.

 

***

 

In hoofdstuk 13 van mijn proefschrift (te lezen op de websie ‘Missiebisschophamer’) heb ik verslag gedaan over alle manipulaties rond de zaligverklaring van Mgr. Hamer. De missiebisschop, die in juli 1900 tijdens de Bokseropstand vermoord werd, is nooit zalig verklaard. Dat is mede het gevolg van het optreden van zijn medebroeders, de Scheutisten, die het proces overigens zelf in gang gezet hadden. Mijns inziens zou het mooi zijn als Mgr. Hamer ooit nog eens de eer en erkening te beurt valt waar hij, vind ik, recht op heeft.

   Deze maand begint het proces van de zaligverklaring van Mgr. Schraven. De pater uit Lottum heeft 37 jaar na de moord op bisschop Hamer hetzelfde lot ondergaan. Ook hij, en de geestelijken die samen met hem zijn omgebracht, verdienen die officiële erkenning door Rome. Hopelijk komt er binnenkort een antwoord op de vragen waarop deze historicus nooit een antwoord heeft ontvangen.

 

 

Harry Knipschild

21 maart 2013, 10 augustus 2017