26 - Broeder Berens op missie onder de eskimo’s

Met deze woorden ving pater B. Verbrugge van de Oblaten in 1939 een artikel aan in het tijdschrift ‘De Missiekoningin’. Broeder Berens was in 1910 op 24-jarige leeftijd naar het noorden van Canada vertrokken en had er 28 jaar gewerkt aan de verbreiding van het geloof onder de indianen en later de eskimo’s. In het artikel werd geen melding gemaakt van enige klimaatverandering of opwarming van de aarde. Het was er gewoon koud, ijskoud. “Open en vlak ligt er het land. Het is de kale eenzaamheid van de oneindige sneeuwvelden, waar de kou als meester heerst. De thermometer daalt er soms tot de ongelooflijke laagte van 55 graden onder nul. Die wordt nog onderstreept door de ijzig-striemende poolwind. Daar is geen houden aan”.
   In die extreme koude was het bovendien ’s winters maandenlang nagenoeg donker. Elektrisch licht bestond in die eenzame streken niet. Het leven stond in het teken van wat we tegenwoordig ‘survival’ noemen.
 

 

Overleven moest je ook temidden van wilde dieren. Berens had het persoonlijk meegemaakt. “‘De verschrikking is de grizzly, de grote, grijze beer. Een wild bloeddorstig beest, dat steeds de mensen aanvalt en hen tussen zijn voorpoten tegen zijn borst verplettert’.
   Er ligt nog een lichte huivering in de stem van de broeder als hij van die ontmoetingen vertelt. ‘We waren eens met tweeën op reis – een andere broeder en ik – op zoek naar kariboes [rendieren] voor de missie. Niets te vinden... We liepen en liepen. In de namiddag zagen we plotseling een grizzly op ons afkomen. Aan vluchten viel niet te denken. De missie was ver en de grizzly zou blijven vervolgen.
   We keken vlug de geweren na. Er waren 12 kogels op, gereed voor de ontvangst. Werkelijk, gerust was ik niet en ik wenste liever hier of daar op het dak te zitten. De beer naderde snuivend en met bloed-doorlopen oogen. Op een afstand ging hij op z’n achterste poten staan...
   Ik verschrok toen werkelijk. M’n hart was maar een boon meer. Het beestje, dat voor ons stond, was rechtstaande 3 ½ meter hoog. Hij sloeg wild zwaaiend met z’n enorme poten. We namen al onze moed bijeen en openden het vuur. Het werd verschrikkelijk. Bij zijn eerste wonden brulde hij als een bezetene. Ik weet niet wat er van ons geworden zou zijn, als we toen waren gevlucht. Maar we hielden vol, en tegen kogels bleek hij op den duur niet bestand... Zo’n avontuurtjes met grizzlys heb ik 6 – 7 maal met goed geluk doorleefd’”.
 

 

De potentiële bekeerlingen, eskimo’s, waren soms niet minder gevaarlijk. De paters Rouvière en Leroux waren door hen vermoord. Daar hield het niet bij op. De eskimo’s aten vervolgens hun lever op en dronken hun bloed. Dat was in deze streken niet uitzonderlijk. Als ze zeehonden vingen deden ze hetzelfde, rapporteerde Berens. Het woord ‘eskimo’ zou volgens sommigen zelfs letterlijk ‘eter van rauw vlees’ betekenen. De broeder vertelde dat het vlees van de gedode zeehonden ‘in het kamp te rotten gelegd werd. Als het in staat van ontbinding was, smulde de eskimo het lekkerst’.
   Berens noemde hen ‘erg primitieve mensen, die met weinig blanken in aanraking waren geweest’. “Het materiaal dat ze gebruiken is dan ook nog, buiten enkele geweren, van eigen fabrikaat: messen, harpoenen, bijlen, zelfs naalden, slaan ze met een ongelooflijk geduld – met behulp van een steen uit grote blokken koper. Die blokken vinden ze op de kust van de IJszee. Ze wegen soms 3.000 kilo. En alhoewel vlugger bot, snijden hun messen even goed als de onze.
   De eskimo’s leven voornamelijk van de jacht op zeehonden en kariboes. De zeehond vangen ze bij de gaten in het ijs, die het dier gemaakt heeft en waar hij regelmatig komt ademhalen. Als het gat door zijn hond gevonden is, gaat de eskimo er in gebogen houding bij staan, de harpoen gereed. Zo kan hij uren en uren staan, zonder enige beweging. De minste beweging kan het dier verschrikken en dan zou het een verloren jacht zijn”.
   Broeder Berens had die houding ook wel eens uitgeprobeerd. Verkleumd en verstijfd had hij het na een half uurtje moeten opgeven.
   De bewoners op de kust van de IJszee hielden het langer vol. Ze wisten dat hun leven ervan af hing. “Als de zeehond aankomt hoort de eskimo het wel. Als hij van de gelegenheid gebruik gemaakt heeft om een dutje te doen, schiet hij wakker. Zodra het beest de kop vertoont, heeft hij de koperen harpoen al in het lijf. Het touw, van kariboe-pezen gemaakt, ontrolt zich achter het wanhopig spartelende dier. Dat moet zich na een tijdje overgeven”.
 

 

Van bekeringen onder de schaarse bevolking in het zeer hoge noorden van Canada maakte de broeder geen melding. Het was ook niet makkelijk om het leven met de eters van rauw vlees te delen. “Veel missionarissen hebben geprobeerd te leven als zij. Maar tot nog toe is er slechts één in geslaagd. Pater Binamé heeft zijn Europese smaak opzij gelegd om makkelijker met de eskimo’s om te gaan”.
   Over dat bestaan, dat Binamé deelde in de hoop de eskimo’s tot het katholieke geloof te doen overgaan, vertelde Berens: “Ondanks hun onbegrijpelijk eten zijn ze weinig ziek. Het zijn kerels zo hard, taai en buigzaam als staal. Maar worden ze ziek, dan hebben ze soms de neiging zelfmoord te plegen. Ze voelen zich het leven onwaardig, nu ze niet meer voor vrouw en kinderen kunnen zorgen. Erge zieken moest de tovenaar – voor de komst van de paters – zelfs ophangen”. Met ‘tovenaar’ bedoelde de verslaggever waarschijnlijk iemand die godsdienstige rituelen voor de mensen daar verrichtte. Die religie werd door Berens uiteraard met ‘bijgeloof’ aangeduid.
   “De eskimo’s waren niet nauwlettend in hun bijgeloof. Oude mannen en vrouwen werden [voor onze komst] achtergelaten. Alle kinderen die na het tweede kwamen, eveneens. Zodat ze van de kou op het ijs stierven. Nu begint dat gelukkig te veranderen”. De geestelijke vertegenwoordigers van het westen brachten de beschaving mee. Toch was er nog heel wat ruwheid in hun bestaan. Het leven van de eskimo-mannen bestond immers uit jagen. Het leek wel Darwin, ‘survival of the fittest’ in het dierenrijk. De mensen bij de IJszee stonden nauwelijks op een hoger plan.
 

 

Je kunt je voorstellen dat de komst van de lente aanleiding was tot grote feesten. Zeker in zo’n donkere en ijskoude omgeving.
   “Als de zon verschijnt, vieren de eskimo’s het blijde zonnefeest. Ze bouwen een grote iglo waar 300 mensen in kunnen. In het midden vormt zich een kring. De tovenaar zet de dans in die, eenmaal begonnen, twee dagen en twee nachten moet voortgaan zonder dat de kring onderbroken wordt. De dansers lossen elkander af om te eten of wat te praten.
   Het gesmolten vet van de zeehond dient om de lamp in een iglo te onderhouden. De eskimo-vrouw moet de lamp steeds verzorgen. Brandt de lamp te hard, dan smelt de iglo. Brandt de lamp te zacht, dan is het te donker en te koud.
   Het vet is voor de eskimo’s tevens een bijzondere lekkernij. Vóór de komst van de blanken en nu nog is het hun enige drank. Dat olieachtig goedje drinken ze met bekers vol en met een gezicht of ze aan de beste champagne zitten.
   Mocht er soms te veel eten en drinken zijn, dan weten ze er wel raad mee: een huid wordt met pezen dichtgenaaid. Daar gaat het restantje in. Huidhaar, vlees, olie, ingewanden, maag enzovoort. Het geheel wordt stevig dichtgebonden en op een andere plaats achtergelaten. Na één, twee of drie jaar, als hij eens toevallig langs komt, dan vergeet de eskimo z’n lekkernij niet. De zak met het rottend boeltje wordt open gemaakt, en de maaltijd begint. De stank is op 100 meter afstand reeds onverdragelijk”.
 
In hun kajakken lieten de eskimo’s aan de paters wel eens zien hoe stoer ze waren. Berens: “Ook een eskimo is wel eens ijdel. Zo slaat hij bijvoorbeeld driemaal achter elkaar met boot en al om in het water, zonder er uit te vallen en peddelt dan rustig door. Eens was er zo’n demonstratie. De eskimo was al verscheidene malen met kajak en al onder water verdwenen, maar kwam telkens weer, behouden en fier over zijn eigen kunnen, boven. Op den oever lachte men.  Plots verdween hij om niet meer te verschijnen. De kajak was misschien vol gelopen? Hij verdronk. Het lachen op den oever werd toen onbedaarlijk, want dat iemand zo verdronk was toch wel het mooiste van de grap!”