19 - Het kruis op de noordpool (1928)

 

 

Paus Pius XI steunde het Italiaanse initiatief. Niet alleen met woorden, maar ook met daden. Het Vaticaan schonk een houten kruis, tachtig kilo zwaar, 1,40 meter hoog en met een scherpe punt aan de onderkant, aan de leider van de expeditie. Het kruis was door de paus persoonlijk gezegend.
  In de Nederlandse kranten was begin mei 1928 te lezen dat Pius een tekst in het kruis had laten aanbrengen: “Dit teken van Jesus Christus Koning, heeft de plaatsvervanger van Hem zelf, Pius XI Opperpriester – 31 maart gegeven – het vergezellende van heilwensende gebeden – aan Hubertus Nobile en aan zijn gezellen – die op kosten der stad Milaan, zich opmaken voor de luchtreis, opdat de leider der expeditie wanneer hij weer over de Pool zal vliegen, het late vallen om de top van de aardbol te heiligen”.
  Een vooraanstaande geestelijke, de Jezuiet Gianfranceschi, rector van een universiteit in Rome, zou als afgezant van de paus met generaal Nobile naar de Pool meereizen. Hij ging alvast vooruit naar Spitsbergen.
 

 

Het tijdschrift ‘Illustrazione Vaticana’ (Nederlandstalige editie) publiceerde op 16 mei 1933 gedeeltes van het dagboek dat de Jezuiet had bijgehouden.
  “Ik was zeer verheugd met mijn benoeming tot kapelaan van de poolexpeditie van de Italia”, noteerde Gianfranceschi. “Ik voelde me in zeker opzicht een missionaris. Daar boven waren wel geen bewoners om het evangelie aan te verkondigen, maar er was toch een missie te vervullen voor het rijk van Jezus Christus. Want de expeditie had van de Heilige Vader opdracht ontvangen om het kruis van Christus, door de paus gezegend, op de Noordpool te planten.
  En wie weet. Misschien zouden we van het luchtschip op het ijs kunnen neerdalen en het heilig offer op het uiteinde der aarde kunnen opdragen. Ik stelde mij al het geluk voor op de aardbol de hostie te consacreren en haar in mijne verstijfde handen op te heffen. Terwijl wij te Spitsbergen het vertrek afwachtten, bereidde ik de gebeden voor, die ik bij de planting van het kruis zou uitspreken. Het was een geheel nieuwe liturgie, die een nieuwe formule eiste”.
 

 

Kort voor de reis van Spitsbergen naar de Pool (23 mei 1928) hoorde de ‘missionaris’ dat hij de tocht niet kon meemaken. Nobile beloofde evenwel dat hij radiografisch contact zou onderhouden. De kapelaan werd zodoende in staat gesteld de vlucht over de pool liturgisch te begeleiden.
  “Om vier uur wordt de Italia naar buiten gebracht. Het kruis is met kurk bekleed voor geval het in het water terecht zou komen. We nemen enkele foto’s. Ik spreek dan voor het reisvaardige luchtschip enkele gebeden en geef de zegen. Ik ga naar mijn hut terug en lees daar de H. Mis voor een goede luchtreis. De hele dag ontvangen wij berichten dat aan boord van het luchtschip alles wel is. Voor ik mij te ruste begeef waarschuw ik het radiostation mij terstond te wekken, wanneer Nobile mij telegrafeert.
  Ik word om één uur [’s nachts, 24 mei] gewekt. Generaal Nobile zoekt vanuit het luchtschip verbinding met mij. Ik sta haastig op en snel naar de radio. Daar vind ik het volgende telegram: ‘P. Gianfranceschi. Over een half uur zijn we aan de Pool. Om half twee zal ik het kruis neerlaten. Nobile’.
  Onmiddellijk stel ik een telegram op voor de H. Vader: ‘Op dit moment, 1 uur 30, plant generaal Nobile het door Uwe Heiligheid gezegende kruis op de Pool, teken en triomf van Christus’ heerschappij over alle volken’.
  Daarna ga ik naar de commandobrug om de voorbereidende gebeden te verrichten. Commandant Romagna zegt mij: ‘Het spijt mij dat ik geen mensen heb om te assisteren’. Ik ga alleen, doe de stool om en vraag de engelen mij te assisteren. Precies te half twee richt ik me naar de Pool en bid. En terwijl het kruis op de Pool geplant wordt reciteer ik psalmen. Daarna draag ik de H. Mis op met de intentie: ‘de uitbreiding van Christus’ rijk over de gehele wereld’”.  
 

 

Later vernam de geestelijke van Nobile hoe het de mannen aan boord van de Italia vergaan was. “We ontmoetten tegenwinden, maar langs de kust van Groenland vonden we goed weer, zodat we met de wind van achter naar de Pool stevenden. Een half uur voor de Pool stootten we op een mistbank. Wij zijn verder gevlogen, hebben de Pool bereikt en zijn er ongeveer twee uur gebleven. Toen telegrafeerde ik u, dat ik het kruis precies om half twee zou neerlaten. We hebben het goed volbracht. Ik riep allen bijeen. Nadat we het kruis één voor één gekust hadden, lieten we het aan een touw omlaag zakken, om het bij de val recht te houden. Helaas konden we het door de mist niet volgen”.
 
De terugtocht van de Italia liep niet voorspoedig. Op 25 mei belandde het luchtschip in het ijs. Een internationale reddingsoperatie werd opgezet. Nobile overleefde de tocht amper. Hij had onder andere een gebroken been, een gebroken arm en een gebroken rib. Gianfranceschi begreep waarom het fout gelopen was.
  “Het kruis van de paus op de aardpool was een te schoon schouwspel, dan dat de hel het niet zou trachten te wreken. En zij heeft het gewroken. Maar de sterke dragers van het kruis van Christus wisten ook de smarten van Christus te dragen. Zij die weerkeerden zeiden mij, dat de H. Vader hun de beproeving voorzegd had. ‘Zoals altijd’, had Hij gezegd, ‘zal het kruis zwaar te dragen zijn’”
 

 

Nobile werd bij terugkomst in Italië op het hoogste niveau ontvangen. Gianfranceschi bleef nog een tijd in het hoge noorden. Tot zijn genoegen.
  “Het door de plaatsbekleder van Christus gezegende kruis was op de Pool. Het was daar als een scepter, om de aarde aan het rijk van Christus toe te wijden. Nog een andere wijding hadden het land en het ijs van de Pool ontvangen. Drie maanden lang had ik de taak het Heilig Misoffer op te dragen in die uitgestrektheid, waar voor mij geen andere priester ooit gecelebreerd had. Op mijn doortocht te Oslo vernam ik van [de Nederlander] Mgr. Smit dat hij eens de H. Mis te Advent Bay had opgedragen.
  ‘Excellentie, ik hoop nog noordelijker de H. Mis te kunnen lezen’, zei ik. En werkelijk droeg ik het misoffer op 80 graden N.B. op, noordelijker dan welk altaar ook.
  Wanneer men Europa verlaat vindt men de noordelijkste kerk te Tromsoe, waar een katholiek priester staat met een kleine katholieke gemeente van 50 gelovigen. Maar Tromsoe, en Hammerfest, waar eveneens een katholieke kerk is, liggen op ongeveer 70 graden en daar zijn de altaren, die het dichtst bij de poolcirkel liggen. Andere bewoonde streken zijn er slechts in Alaska en in Alaska is de noordelijkste grens der missionarissen niet hoger dan 65 graden. Zodat het altaar, dat het dichtst bij datgene lag waar ik celebreerde, nog meer dan duizend kilometer zuidelijker was. In heel de poolcirkel met een straal van 2000 kilometer waren evenmin priesters als altaren. Er zijn trouwens ook geen bewoners”.
 

 

De rector van de universiteit van de Jezuieten in het warme Rome eindigde zijn relaas met enkele lyrische woorden:
  “Het is schoon van deze sneeuw- en ijswoestijn, verlicht door de zon die niet ondergaat, de lofhymne te doen opklinken, die de Kerk van Jezus Christus de priester op de lippen legt. Het is schoon daarboven de psalmen te zingen, die de grootheid van de Schepper verkondigen. En vooral schoon en verheven is het in die poolcirkel voor een tabernakel, dat als het ware de gehele wereld overhuift, en in het aangezicht van de zon, die elders haar glans in duisternis laat ondergaan, de goddelijke hostie te offeren”.
 
Harry Knipschild
1 juli 2010

Clips

* The lost zeppelin, speelfilm geïnspireerd door Umberto Nobile, 1929
* Umberto Nobile en zijn expedities naar de Noordpool