55 - William Shirer, journalist in Kaboel (1930)
Zestien jaar geleden bevonden Greetje en ik ons in het oosten van Iran (Mashhad). Een plaatselijke gids bood aan om de grens met Afghanistan over te steken en zo ook dat land eens te bekijken. We lieten ons echter niet overhalen om die tocht te maken – het is er niet meer van gekomen.
Andere westerlingen waren wél bereid de reis naar het land te ondernemen. Op deze site kun je bijvoorbeeld een artikel lezen over een groep dappere missionarissen die in 1879 als aalmoezeniers met het Britse leger meetrokken met de bedoeling om hoofdstad Kaboel binnen de Britse invloedssfeer te brengen. Onder hen Nederlanders als Jan van Eijndthoven (Vianen), Jan Aelen (Tilburg), Gerard Raatger (Rossum) en Alexander Prenger (Millingen). Raatger heb ik in een ander artikel apart aan het woord gelaten.
Receptie in Bombay
Journalist William Shirer (1904-1993) reisde in 1930 eveneens naar Afghanistan. In 1925 wist William redacteur te worden van de Chicago Tribune in Europa. Zijn werk bracht hem tevens naar Brits-Indië, waar hij Gandhi interviewde. Op een receptie in Bombay (nu: Mumbai) kwam hij in contact met Mohammed Zahir, een jongen van vijftien jaar. Zijn vader, Mohammed Nadir, was er een jaar eerder in geslaagd de macht in Afghanistan te grijpen. Op 16 oktober 1930 zou hij formeel tot staatshoofd (‘koning’) worden uitgeroepen.
In zijn boek The Nightmare Years. 1930-1940 vertelde Shirer dat hij maar al te graag een kijkje wilde nemen bij de ‘kroning’. “For some days I had been pestering the Afghan consulate for a visa so that I could cover the festivities. I felt ready for a new adventure, for a taste of danger”.
Gevaarlijk was het zeker in Afghanistan. Als regeringsleider hield je het meestal niet lang vol. Menige ‘koning’ was na korte tijd afgezet – zelfs vermoord. Je kon weten wat je wellicht te wachten stond als je aan het bewind kwam. Macht uitoefenen was vaak iets tijdelijks.
Des te interessanter was het om zo’n kroning mee te maken. Van de jonge prins hoorde William dat het woord ‘coronation’ – het woord werd gebruikt in de Indische kranten – niet van toepassing was. “Afghan kings”, hoorde hij, “did not wear crowns – it would have looked ridiculous to the wild, mountain tribesmen”.
Afghanistan had in 1929 maar liefst vier koningen ‘verwerkt’.
“Your life wouldn’t be worth a rupee in that wild place”, hoorde Shirer toen hij probeerde onder Britse protectie over de Khyberpas naar Afghanistan te reizen. De Britten wilden hem geen visum geven.
De Amerikaanse journalist zette evenwel door. “No correspondent had been able to get into the country for more than a year. No one outside it knew what had been going on. Nothing risked, nothing gained”.
De piepjonge prins, die nauwelijks Engels sprak, bood een helpende hand. “If you like, I can make you an official member of our party. We’re already cleared to go through the Khyber”.
Met vier auto’s vertrok het Afghaanse gezelschap naar het noorden. Bij de grens werden ze nog tegengehouden. Een Britse douanier liet de prins weten dat zijn passagier niet verder kon reizen omdat de noodzakelijke papieren ontbraken. Maar Zahir trad handelend op. “I have to insist. The American gentleman is a member of our official party”.
Afghanistan in
Khyber-pas
Bij het betreden van het land ontdekte de Amerikaan dat de Britten hem niet voor de gek gehouden hadden. “All along the thirty miles of the zigzagging road we passed columns of troops. There were sentinels, in their native garb, every few yards and machine-gun blockhouses every few hundred yards. Atop almost every mountain peak was a fortress, from which British artillery was firing”.
Bij de grens las hij op een groot bord: “It is absolutely forbidden to cross this border into Afghan territory”. Aan de andere kant werd het gezelschap echter met gejuich en muziek ontvangen. Misschien wel het Afghaanse volkslied, kwam bij hem op.
Onderweg was duidelijk dat er hard gevochten was. Dat gold tevens toen ze arriveerden in Jalalabad. “The royal palace was in ruins. The battles of the civil war had hardly left a house standing”.
Gelukkig was een vleugel van het paleis enigszins overdekt – een beschutting tegen de koude nacht. Prins Zahir verontschuldigde zich voor de primitieve accommodatie. Soldaten zaten in half-gebroken stoelen. In het koninklijk winterpaleis was geen stromend water, geen elektriciteit en slechts een primitief toilet: “It consisted of a hole in the floor in one corner of the big room in which we ate and slept”.
Jalalabad, winterpaleis vóór 1930
De volgende dag ging het gezelschap door, nu over de Jagdalak-pas. Shirer besefte dat een Britse legereenheid hier in 1842 in een hinderlaag gelopen en uitgemoord was. Die nacht sliepen ze in een tent in fort Barikab. Ook hier was het een en ander gebeurd. “Bacha-i-Saqao had annihilated the troops of [koning] Amanullah (in het westen bekend als Ammehoela)”. Amanullah bleef in leven – dat gold niet voor de ‘overwinnaar’, die zijn aardse bestaan weldra beëindigde door opgehangen te worden.
“This, I learned, was not entirely friendly territory”, concludeerde de auteur van The Nightmare Years.
Bacha
Kaboel
Na drie dagen van reizen arriveerde de kroonprins in hoofdstad Kaboel. Hij werd er verwelkomd door ‘cheering tribesmen’ onder leiding van de eerste minister, een broer van de nieuwe koning. Het uit Brits-Indië overgekomen gezelschap werd in het koninklijk paleis onthaald met een kopje thee.
Het aangeboden gebak liet William maar zitten. Onderweg door de stad bleek zijn maag niet opgewassen tegen wat hij zag: “A dozen bodies dangled stiffly from ropes that stretched down from the roof of the dome, the heads turned slightly, as they are apt to do after a hanging, a gruesome grin on their waxen faces, the hands still tied”.
Een wisseling van de macht had nogal was consequenties in Afghanistan. Shirer kon het uit eigen waarneming bevestigen.
Op verzoek van de nieuwe koning hadden de feestelijkheden een bescheiden karakter. Maar ze gingen wel vier dagen door. Van alle kanten waren de Afghanen gekomen om erbij te zijn. “Thousands of tribesmen had flocked through the passes and down the valleys, on foot, on their camels, horses and donkeys, brandishing their rusty rifles and often joyously discharging them into the air”.
Er werd veel gelachen, maar geen alcohol gedronken. “There was no drinking since moslems are forbidden alcohol by islamic law”.
Op de eerste dag vonden er races plaats – eerst met olifanten. Zoiets had de verslaggever niet eerder meegemaakt. Daarna een race voor kamelen en ten slotte wedstrijden te paard. Die laatste deden hem denken aan soortgelijke activiteiten bij indianen in de VS. Ook was er vuurwerk in de bergen bij Kaboel.
De kroning
Bij de bevestiging van Nadir als staatshoofd ging het er even formeel aan toe. De nieuwe koning had zich in een scharlaken pak gehesen. Zo ontving hij stamhoofden, diplomaten en bezoekers uit Europa. “The British minister and his aides were resplendent in gold-embroidered uniforms, white topis and long swords. The French wore brown topis and long afternoon coats, the Turks ordinary jackets and felt hats as did the Russian minister, who sported a beautifully beat-up fedora”.
Zijn onderdanen sprak Nadir toe als ‘my dear children, my dear brothers’ en hij beloofde vrede en voorspoed. Het viel Shirer op dat er nauwelijks naar zijn woorden geluisterd werd. De Afghanen waren louter gekomen om zich te vermaken.
Waarschijnlijk dankzij de Russen kon de koning gebruik maken van luidsprekers om zich te laten horen. Na afloop vlogen er vier verouderde Britse vliegtuigen over het terrein waar de officiële plechtigheden plaatsvonden. Britten en Russen hielden elkaar in evenwicht. Hun wedijver is bekend geworden als ‘the great game’.
De ongesluierde vrouw van de Turkse ambassadeur trok ieders aandacht. Zij was de enige vrouw in het gezelschap. “The Turkish lady was attired in a chic Parisian hat and dress”. Haar man had haar speciaal meegebracht om te laten zien dat Turkije onder Kemal Ataturk een westerse koers had ingeslagen. Dat had de Afghaanse koning Amanullah vergeefs ook proberen te doen.
Volgens Shirer zag de nieuwe koning er in zijn pak meer als een vriendelijke professor uit dan als iemand die zijn leven lang in de bergen gevochten had. Hij inspecteerde ‘zijn strijdkrachten’, twintigduizend man.
“The parade past the king was scarcely orderly. Nadir’s best forces had been the more warlike tribes, campaigning and fighting in their native garb under their own leaders. The king’s regular troops in their old-fashioned, ill fitting uniforms were a ragged lot. A large band of tribesmen, in their tall turbans and flowing robes, were a splendid sight as they led the parade”.
Nadir
Shirer was onder de indruk van de olifanten. “I had never seen an elephant corps before. I thought they had gone out with Hannibal”, schreef hij in het verslag en voegde eraan toe: “They’re useful in hauling guns up the mountain passes, someone explained to me”.
De journalist maakte van de gelegenheid gebruik om zijn oor goed te luisteren te leggen. Na een paar dagen had hij een aardig beeld gekregen van wat zich de laatste paar jaar in het land had afgespeeld.
Shirer wist een praatje te maken met R. R. Maconachie, de Britse ambassadeur in Kaboel. Toen die hoorde voor welke krant hij werkte, kreeg hij te horen: “Coming from Chicago, you must feel at home here in Aghanistan”.
De correspondent begreep wat Maconachie bedoelde: “The killings in Chicago gang wars and the murderous doings of Al Capone had been front-page stuff in the English papers of India”.
De Britse kranten werden ook in Kaboel gelezen. Lachend zei de ambassadeur: “There’s a lot of shooting there”.
Zo verschillend waren Afghanistan en Chicago blijkbaar niet in 1930.
Kansen voor Shirer
De ambitieuze jonge journalist besefte dat hij zich in een unieke positie bevond. “I was a young newspaperman’s dream. I had a unique and colorful story to myself”.
Aan het werk dus! “From the day I arrived I had been digging out accounts of substantial events, all of them unreported up to now, since the country had been closed to foreign journalists two years before”.
Er was wel een probleem. Hoe kreeg je die informatie snel het land uit, naar zijn werkgever in Chicago. “Communication was difficult. Telegraph lines were down, the mails uncertain”.
Er was mogelijk een radioverbinding met Peshawar over de grens in Brits-Indië. Alvorens te vertrekken dacht William geregeld te hebben dat hij zijn verslag op die manier kon doorgeven. Via Brits-Indië zou het dan overgeseind worden naar Londen en van daaruit naar Amerika.
Shirer had een wereldprimeur over wat zich de laatste paar jaar in Afghanistan had afgespeeld. Hij had het allemaal netjes uitgewerkt en opgeschreven. Voor de financiering van de verbinding (drieduizend dollar) was zorg gedragen.
Het pakte anders uit. “It was manned by an operator who did not know a word of English”. Bovendien lukte het maar niet om de radioverbinding van Kaboel met Peshawar tot stand te brengen. William was doodsbenauwd dat hij ontslagen zou worden als zijn gevaarlijke en kostbare reis zonder resultaten zou blijven.
Vuurdoop
Voor de nieuwe koning was het niet gemakkelijk om rustig te blijven. Drie maanden vóór de komst van William wist hij met familie en ministers maar ternauwernood te ontsnappen bij een onverwachte aanval van vijandelijke stammen.
In oktober 1930 maakte Shirer zelf mee hoe zoiets ging. In de tuin van zijn paleis gaf koning Nadir een etentje. “He offered a sumptuous meal of roast beef and mutton and fowl with all the trimmings”. William genoot naar eigen zeggen. “I was enjoying it, putting down huge amounts of food with my fingers, as I had by now learned to do”.
De feestelijke lunch duurde niet lang. “The meal was never finished. Suddenly I looked up as I was wiping my hands and mouth with a hot towel, between courses”.
Toen hij omhoog keek zag hij dat er een aanval op de vorst en zijn gezelschap begonnen was. “Upon the mountain ridge above us a band of tribesmen, about a thousand strong, proceeded to swoop down the mountainside, firing away with their rifles at us”. Hij voegde eraan toe: “But fortunately not very accurately”.
Van koninklijke waardigheid bleef weldra niet veel meer over. “Led by the royal family, we made a hasty departure from the great table to our cars nearby, covered by the king’s guard, which blazed away at the approaching army until we were in our automobiles and soon out of range”.
Voor de journalist was het zijn vuurdoop. “It was my first time under fire, the first time I had ever heard the whistle of a hostile bullet, whizzing by”. Later schreef hij op: “I was terror-stricken. I did not want to die in this distant place, and so soon”.
In Chicago zaten ze op dat soort verhalen te wachten.
Informatie van Kaboel naar Chicago
William Shirer (midden, twee knoopjes dicht) in Kaboel, 1930
Shirer had velletjes vol met verhalen geschreven. Toen hij zijn verslag wilde overseinen kreeg hij in Kaboel echter geen medewerking. Het was te lang, hoorde William. Met een ‘geschenk’ voor de dienstdoende ambtenaar kwam hij de volgende dag terug. Intussen had hij zijn tekst maar ingekort. Dat hielp niet omdat diens collega in Peshawar niets van zich liet horen. Een dag later was Shirer nog geen stap verder gekomen.
Had hij daar die reis voor ondernomen? “I felt absolutely defeated. Here was one of the most unusual stories I had ever had, and an exclusive one at that, and I couldn’t get it out. Each day I waited vainly for the Peshawar operator to receive my copy”.
Als William als gevolg daarvan door de excentrieke ‘kolonel’ Robert McCormick, eigenaar van de Chicago Tribune, ontslagen zou worden, had hij niet eens genoeg geld om thuis te komen. “I would be stranded in the remotest land of all Asia”.
Peshawar liet eindelijk van zich horen. William mocht een tekst van 1.500 woorden versturen – naar Peshawar, vandaar naar Londen en dan naar Chicago!
Op 20 oktober 1930, vier dagen later, werd het verslag van Shirer alsnog in de krant afgedrukt, zelfs op de voorpagina – met vermelding van de naam van de auteur. Zijn tekst werd in Londen overgenomen door de Daily Telegraph.
De Amerikaan bleek beter op de hoogte te zijn dan de medewerkers van de Afghaanse ambassade, die ‘een of twee koningen achter liepen’. Volgens de Londense diplomaten was William met ‘nepnieuws’ voor de dag gekomen.
Afscheid van Kaboel
Het werk zat er op voor hem. Alvorens af te reizen naar een volgende bestemming, werd hij door de koning ontboden. Shirer: “He did not seem rough enough, ruthless enough, to rule over these feuding, warring tribes”.
De Amerikaanse journalist realiseerde zich echter dat je Nadir niet moest onderschatten. “He had dispatched Bacha most barbarously. The week before I arrived in Kabul he had had thirty of the ringleaders in the attack on Paghman in July blown to bits at the canon’s mouth”.
De koning bleek een verzoek te hebben. Bij terugkomst in Amerika moest de journalist aan de autoriteiten wijzen op het belang van Afghanistan voor de Verenigde Staten – ‘the opportunities to his nation’s experience, the opportunities for American development of Afghanistan’s vast, untouched natural resouces and the desirability of diplomatic recognition’.
Nadir tot Shirer in 1930: “You are the one great country in the world which has no political interests in Afghanistan. If we can establish commercial relations with you, why not diplomatic relations? Perhaps you can mention this in Washington. I have no one here to do it”.
De koning zocht Amerikaanse hulp tegen de Russen, noteerde de journalist.
William Shirer hoorde het allemaal aan. Hoe lang zou deze koning het volhouden, bedacht hij. “The experience of having four kings during the previous year did not indicate that being the sovereign was a very permanent thing in this country. Amanullah’s father had been assassinated, Amanullah himself overthrown, Bacha-i-Saqao executed”.
Zijn conclusie was duidelijk: “Seldom did an Afghan king die peacefully in his bed, at least if he remained in his kingdom”.
Het land uit
Walter Bosshard
Samen met de ervaren Zwitserse fotograaf Walter Bosshard vertrok William uit de hoofdstad. Zo eenvoudig was dat niet. Hoog in de bergen werd het tweetal aangehouden door een gewapende bende. “Pointing their rifles at us, the men motioned us to get out of the car”.
Het bleken soldaten van de regering te zijn. Dat betekende evenwel niet dat de Amerikaan en Zwitser zomaar verder mochten. Om over een bruggetje te mogen rijden moesten ze ‘tol’ betalen. Er werd onderhandeld over de hoogte van het bedrag – totdat eindelijk overeenstemming was bereikt.
Bosshard en Shirer zetten zich in beweging. Opnieuw werden ze tegengehouden – midden op de brug in het donker. Shirer kreeg een lesje hoe je je in dat soort omstandigheden diende te gedragen. “Walter walked up to the ringleader and resoundingly slapped his face. To my astonishment, and relief, the men parted and waved us through”.
Nadat ze de brug achter zich gelaten hadden, hoorde de journalist: “That’s the language they understand”.
Zonder de protectie van de koning en zijn familie moesten ze op eigen kracht Afghanistan zien uit te komen. Dat was niet altijd even eenvoudig. De fotograaf maakte onderweg nog wat foto’s, onder andere van een bazaar. De jongens en mannen stopte hij wat zilvergeld in de handen. “The old men grinned toothlessly”.
Plotseling verscheen er een islamitische geestelijke, die zich op hoge toon tot zijn onderdanen richtte. De stemming sloeg helemaal om. “The crowd was transformed into an angry, threatening mob. Led by the mullahs, they started shouting the one word I could understand: Kafirs! Kafirs!”
William begreep: “Infidels we were, nonbelievers, the slashing of whose throats hastened one to the moslem heaven”.
De menigte begon met stenen te gooien. “I had never been stoned before – it was something one read about in the bible”.
Op advies van zijn medereiziger liep William zonder zich om te draaien langzaam terug naar de auto, die op honderd meter afstand geparkeerd stond. Vooral niet rennen, was hem gezegd. Het gooien met stenen hield niet op. “Once or twice we had to jerk our arms to our faces to ward off a missile. The damned street seemed to be loaded with stones”.
Toen ze dicht bij de auto waren pakte de Zwitser zijn geweer en schoot enkele keren in de lucht. De menigte hield even stil. Zo snel als ze konden liepen Walter en William – nog steeds met het gezicht naar de mensen gekeerd – naar de auto, stapten in reden weg. “In a second we were off, a few parting stones falling harmlessly on the roof of the car.
Bij de Khyber-pas werd nog steeds geschoten noteerde Shirer in The Nightmare Years. “Three or four times we heard a bullet whistling overhead”. Bij de grens werden ze door de Britten opgevangen – met koele drankjes en een warme douche.
Shirer had het er levend afgebracht.
Het vervolg
Zahir in 1939
Nadir wist nog drie jaar aan de macht te blijven – totdat hij op 8 november 1933 vermoord werd. Zoon Zahir deed het beter. Zijn regering eindigde pas in 1973, toen hij tijdens een verblijf in het buitenland aan de kant werd gezet.
William Shirer had als journalist ervaring met geweld opgedaan. Een paar jaar later kon hij persoonlijk getuigen van de ontwikkelingen in nazi-Duitsland en de Tweede Wereldoorlog – ook in rechtstreekse radiouitzendingen. Zijn boeken zijn mijns inziens meer dan de moeite waard.
Harry Knipschild
31 mei 2023
Clips
* Zahir bezoekt het graf van voormalig koning Nadir, zijn vader
- Hits: 1485