65 - Naar Trujillo in 2018
Trujillo? Waarom gaat een mens naar Trujillo in Spanje? Trujillo, een piepklein stadje in de provincie Extremadura, met nauwelijks tienduizend inwoners? Trujillo staat niet bekend als een oord voor toeristen.
Greetje en ik waren al op veel plekjes in Spanje geweest. De hoogtepunten, de ‘highlights’, zoals Granada, Madrid, Segovia, Toledo, Barcelona, Sevilla, noem maar op. Bovendien hadden we met z’n tweeën reizen gemaakt naar verre landen – China, Vietnam, Birma, Iran, India, Sri Lanka, de VS.
In 2017, acht jaar geleden, hadden we andere plannen. We hoorden van een aanbieding. In januari kon je betrekkelijk goedkoop logeren in paradores (staatshotels). Dat waren vaak historische gebouwen, kloosters, kastelen, die in de Franco-tijd luxueus gerenoveerd waren. Bovendien presenteerden ze een voortreffelijke maaltijd, gebaseerd op de regionale keuken. We wilden ons wel eens laten verwennen, temeer omdat Greetje sukkelde met haar gezondheid. Ze was bijvoorbeeld toe aan een nieuwe heup.
Extremadura
In de Extremadura waren we niet eerder geweest. In een van mijn reisboeken, Iberia van James Michener (uit 1968), had ik gelezen hoe onaantrekkelijk dat gebied geweest was. In zekere zin kwam dat goed uit toen Spanje zich in de loop van de vijftiende eeuw begon los te maken van de eeuwenlange bezetting door de Moren (moslims). De ‘bevrijding’ in 1492 ging gepaard met de ‘ontdekking van Amerika’, het gebied dat vernoemd werd naar Amerigo Vespucci (1454-1512), geboren in Florence en overleden in Sevilla.
Het ‘ontdekken’ van allerlei streken aan de overkant van de Grote Oceaan ging niet zonder geweld (en ziektes). De oorspronkelijke bewoners verzetten zich tegen de Spaanse invallen. Er waren soldaten nodig om de Spaanse aanvoerders te vergezellen. En als je afkomstig was uit een arme streek, dan greep je wellicht de kans aan om mee te doen aan het grote avontuur. De Extremadura was zo’n arm gebied.
Geen wonder dat veel conquistadores, zoals ze genoemd werden, uit die streek afkomstig waren. Hernan Cortés (1485-1547), bijvoorbeeld, die de Azteken in Mexico wist te onderwerpen, was geboren in Medellin, een gehucht in de Extremadura waar in onze tijd niet meer dan een paar duizend mensen wonen.
Cortés in Medellin
Pizarro in Trujillo
Op minder dan honderd kilometer afstand van Medellin ligt Trujillo aan de voet van een berg. In Iberia schreef James Michener dat hij er een goede kennis had, Don Ignacio Garcia de Guadiana, wiens beroemde grootvader als dokter nog actief was geweest bij de laatste twee Spaanse koningen: Alfons XII (r. 1875-1885) en Alfons XIII (r. 1886-1931), die afstand deed van de troon. De tante van Don Garcia woonde op het grote plein in Trujillo.
Ignacio trad als gastheer van de Amerikaanse auteur op. Hij vertelde hem over het leven in de vijftiende eeuw: “You must imagine it in 1470, when a famous gentleman of these parts, colonel Gonzalo Pizarro [1446-1522], used to prowl the streets of this town on romantic forays. He sired a chain of illegitimate sons, who left here to conquer Peru”. Dat was het land van de Inca’s.
Het preciese geboortejaar van Francisco Pizarro is niet bekend, het kan 1478 geweest zijn, nadat zijn biologische vader, die als militair rondtrok op het Iberisch schiereiland en in Italië, hem verwekte bij een ‘arme vrouw’. Van een opvoeding was nauwelijks sprake. De latere conquistador bleef ongeletterd.
Als je over het grote plein keek sprong een groot ruiterbeeld (uit 1927) in het oog. Don Ignacio: “The statue on horseback? You’ll be interested in that. It’s Francisco Pizarro in the uniform of a conquistador. It was sculpted by either the wife or the daughter, I’ve never known which, of the famous Spanish expert from New York, Archer M. Huntington”.
Op het internet is heden ten dage te lezen dat Huntington (1870-1955) in New York de stichter van de Hispanic Society of America was. In 1923 trad hij in het huwelijk met Anna Hyatt, die onder meer historische Spaanse personen uitbeeldde: Don Quichote, El Cid en de laatste Moorse koning Boabdil, die zich in Granada in anno 1492 aan de Spanjaarden overgaf.
Armoede: een boerenhuwelijk
James Michener was een succesvolle auteur. Zijn historische boeken over de Stille Zuidzee, Israel, Hawaii, Chesapeake, Aghanistan en Zuid-Afrika werden in enorme aantallen verkocht. Hij kon zich permitteren om dagenlang rustig op een terras rond te kijken.
Michener maakte ter plekke mee, hoe arm het platteland nog steeds was. Een vrachtwagen reed het plein op. Een boerengezelschap stapte van het voertuig af. “Fourteen primly dressed rural people, including a bride and groom disgorged”.
Tot zijn verbazing viel er weinig vreugde te bespeuren. “There was no jollity in the group, although a wedding had apparently taken place and I supposed that the celebrants were headed for some kind of banquet. But they were very poor people, very poor indeed. As they passed I saw that the groom was a sunburned, stolid, square-faced peasant of about forty and his bride a particular ungainly spinster about five years older. I cannot recall ever having seen a woman so unlike a bride, so ill at ease in chiffon”.
Michener sloeg de bruid gade. “As she passed my table I smiled, and she returned the stare of one who had worked very hard and had come to the celebration but to a one-day respite, after which the work would resume”.
Een copieuze feestmaaltijd voor het gezelschap zat er niet in. “They were not headed for a banquet but to an ice cream stand, where the groom stood beside the clerk dispensing the cream and counted out his guests, one at a time, and each received a small ice cream sandwich costing four cents. That was fourteen times four of fifty-six cents for the wedding feast”. Iets meer dan een halve dollar.
Een wafel-ijsje was alles wat ze zich leken te kunnen permitteren. De rijke Amerikaanse schrijver beschreef het toneel voor zich. “The country people stood in the sunlight eating their sandwiches, then climbed back into the truck”.
Michener mengde zich in het gezelschap. “‘Where are you from?’ I asked one of the men”.
“Medellin”, he said.
Medellin, dat was van waaruit Hernan Cortés, de conquistador van de Azteken in Mexico, vertrokken was. “We’ve come here to celebrate. He came here from Germany to marry her”.
In Trujillo liet Michener zich door Don Ignacio vergezellen. Terwijl ze op het Plaza Mayor rondkeken en zaten te discussiëren, kwam de burgemeester, de alcalde, aanlopen: Dr. Ezequiel Pablos Gutierrez. De man had op de universiteit van Salamanca gestudeerd.
Gutierrez vertelde in 1968 dat er plannen bestonden om het gemeentehuis, een oud stadspaleis van de familie Pizarro, tot een parador om te bouwen. Dat zou de plaatselijke economie wellicht ten goede komen.
Rijkdom: de parador van Trujillo
In Trujillo stond anno 1968 nog steeds veel in het teken van de Pizarro’s, inclusief het gemeentehuis. Twee ‘kinderen’ van Gonzalo waren nonnen geworden, het klooster in gegaan. In een plaatselijk vrouwenklooster waren ze verwekt. Was dat het klooster dat – in plaats van het gemeentehuis – in 2018 omgebouwd bleek tot parador?
Na aankomst in Spanje hadden we gelogeerd in de paradores van Alcala de Henares en Toledo. Op 4 januari, de dag na Greetjes verjaardag, waren we in een huurauto deze kant opgekomen. Kort voor aankomst, midden op de dag, werden we alvorens te arriveren, aangehouden door vier man van de guardia civil – met een ‘blaasinstrument’ (alcoholtester) in de hand. Of Greetje, die achter het stuur zat, maar wilde blazen. Ze had geen druppel alcohol gedronken, maakte ze duidelijk.
We vertelden dat we de nacht in de parador van Trujillo zouden doorbrengen en vandaar verder rijden naar Guadelupe, Merida, Caceres, Plasencia en Salamanca. Vriendelijk werden we uitgewuifd.
Parador van Trujillo
Op het internet stond afgedrukt: Parador de Trujillo – birthplace of discoverers. “The 16th century Franciscan convent of Santa Clara is today the parador of Trujillo. The extraordinary building is built around a central cloister with Renaissance columns and arches, which connected at one end with an old church with a vaulted ceiling where the dining room has been installed. At the other end is the access to the second courtyard.
A few metres away is the Plaza Mayor, which is surrounded by historic buildings of great beauty. Its town centre features the equestrian statue of Francisco Pizarro, next to the church of San Martin [Martinus] de Tours, the Palacio de la Conquista and the Casa de las Cadenas.
The rooms are to dream about”.
De parador (Santa Beatriz de Silva, 1) beviel ons. In het middenstuk bevonden zich bomen met oranje sinaasappelen, waar zich ’s avonds grote hoeveelheden kleine lawaaimakende vogels terug in hadden getrokken. De bediening in het restaurant was voortreffelijk. We kregen het advies om naast paté ook stukjes plaatselijke kaas als voorgerecht te nemen. De zeebaars voor Greetje en ragout van hert voor mij ging er goed in, evenals de aanbevolen regionale wijn. We waren 4 januari 2018 op een goede plek geëindigd.
Het ontbijt, de volgende ochtend, vond plaats in een echte refter met een blauw-wit tegeltableau aan het uiteinde. De sinaasappelbomen met vruchten waren inmiddels leeg en stil. De vogels waren gevlogen – letterlijk.
Refter in de parador
Verkenning van Trujillo
Meteen na aankomst hadden we het ‘centrum’ van het piepkleine stadje al even verkend, alvorens ons in de parador te laten verwennen door de sfeer, de inrichting, een goed glas wijn en alles wat daarbij hoorde.
Bij de plaatselijke VVV op het Plaza Mayor ontvingen we een plattegrond. Daarbij was tevens aangegeven waar een bank met geldautomaat was. Nadat ik 70 euro gepind had, kwam mijn pasje niet meer uit de geldmachine. Gelukkig was de bank geopend. Met hulp van ‘binnen’ wist Greetje mijn oranje ING-plastic kaart weer tevoorschijn te halen. Bij een eerdere reis door Vietnam (in 2000), hadden medereizigers in Saigon soortgelijke ervaringen – en dat was tijdens een weekend, toen de bank gesloten was…
Op het plein werd apparatuur opgesteld voor het grote feest op de avond vóór Driekoningen (6 januari). Op die dag, is het bijbelse verhaal, kwamen drie wijzen uit het oosten in Bethlehem geschenken aanbieden aan het kindje Jezus. Een ster aan het firmament had hun de weg gewezen. In Spanje werd het uitbundig gevierd. In Carmona, een jaar later, maakten we een optocht mee, waarin enorme hoeveelheden snoepgoed en andere spullen rondgestrooid werden voor de toekijkende kinderen.
Op het Plaza Mayor keken we tevens uit op een van de bezienswaardigheden – het Palacio del Marques de la Conquista – het paleis van de markiezen van de verovering (van Peru), tot stand gekomen door een van de nazaten van Francisco Pizarro. Het gebouw had drie verdiepingen met traliewerk voor de ramen.
Monument Pizarro in Trujillo
Achter het beeld van de grote conquistador bezochten we de kerk. Voor één euro mocht je er binnen. Op instigatie van Greetjes LUMC KNO-arts, Ton Langeveld, staken we er een kaarsje op. Dat hadden we hem voor vertrek beloofd. Binnen was een vrouw bezig om handmatig vuil van de grond te verwijderen. De beelden en andere voorwerpen bleven evenwel onder een laag stof gehuld.
Kerken waren er meer dan genoeg op de smalle, steile weg naar boven, over hobbelige keien en een streep in het midden, naar de top van de kale berg. Eén ervan was gewijd aan Jacobus van Santiago in het verre noordwesten van het land. In 2012 had Greetje vanaf de Franse grens ongeveer 1000 kilometer gelopen naar het bedevaartsoord.
Het kasteel van Trujillo
Boven het bewoonde gedeelte waaide het steeds heviger, naarmate we hoger en hoger kwamen. Eenmaal in de hoogte (op 600 meter) bevonden we ons bij de muren van een oud kasteel van waaruit je de stad en de omgeving goed kon zien en zo nodig (vroeger?) in de gaten kon houden. Hier hadden de Moren, moslims van de andere kant van de Middellandse Zee, eeuwenlang de baas gespeeld – totdat ze als gevolg van zogenaamde reconquista moesten vertrekken.
Kardinaal Cisneros (1436-1517), las ik, was nog als aanvoerder van de Spaanse troepen naar Afrika overgestoken. Hij wilde er het gebied terugveroveren dat de katholieken tijdens de ‘eerste jihad’ ontnomen was.
Het ‘kale’ kasteel, zoals het er nu stond, was gebouwd op het voetstuk van een Arabisch fort uit de negende of tiende eeuw. “The square towers typical of islamic military architecture are preserved”, kun je op de officiële website lezen.
kasteel van Trujillo
Pizarro-huis
Op het hoogste punt, boven op de kale berg, vonden we ook het Pizarro-huis dat ingericht was als een museumpje.
In het reisverslag van januari 2018 schreef ik: “Hier drong nog eens door wat voor onderneming het geweest moest zijn om vanuit Spanje eerst naar de Spaanse west te varen, daarna de landengte van Panama over, langs de Pacific kust naar het zuiden – naar de grote Inca in Cuzco; om die ‘dictator’ gevangen te nemen, te doden en daarna het Inca-rijk in bezit te nemen en er een nieuw Trujillo te stichten. Pizarro trouwde nog met een Inca-prinses, er waren grote ruzies onderling waarbij tegenstanders terecht gesteld werden. Totdat Francisco Pizarro ook zelf vermoord werd.
De grote vraag: zouden er nog andere expedities geweest zijn waar we in onze geschiedenisboeken niets over gehoord hebben?
Maar hoe dan ook, hier zag je een aantal kaarten, tekeningen, stamboom en andere attributen, bovendien tal van foto’s met de bijzondere stenenbouw en natuurlijk Machu Picchu waar Greetje geweest was”.
In Iberia probeerde ook James Michener te overdenken hoe het Pizarro met de zijnen vergaan was. Deugde dat wel?
“Judged from today’s perspective, the conquistadores of Extremadura seem monstrous men devoid of pity, cruel destroyers of civilizations as splendid as their own, and as hard as the barren land from which they sprang.
Their crimes against Aztec and Inca can be understood, for the conquistadores were few and the enemy were many; but the callous manner in which they betrayed their fellow Spaniards was appalling.
Typical is the history of Pizarro: he did not try to defend his protector Balboa when the latter was hounded to execution by the venality of his friends, but later he found himself accused the way Balboa had been and was assassinated by his friends”.
In zijn boek citeerde Michener tot welke conclusie Louis Bertrand (1856-1943), ‘leading French expert on Spain’) gekomen was. Ten onrechte was er kritiek op hoe de conquistadores zich in Amerika gedragen hadden. De bewering dat ze een hogere beschaving ten gronde gericht hadden, was overdreven. “Can one regard as civilised the Peruvians, who did not know how to write, and who reckoned years and centuries by knots tied in cords. Peoples were not acquainted with the wheel, and had not reached the Iron Age?” Enzovoort. De Europese christelijke beschaving zou op een veel hoger peil gestaan hebben.
Er was weinig om je voor te schamen, was de stelling van de expert geweest.
Ik moest denken aan onze recente reis door Amerika, het veranderende Amerika. Op veel plaatsen waren monumenten voor voormalige blanke helden soms hardhandig verwijderd. In Boston was zelfs een beeld van Columbus onthoofd. In Charlottesville (Virginia) werd in mijn bijzijn geprotesteerd tegen de komst van Columbus, de man die met toestemming van Ferdinand en Isabella, de ‘katholieke koningen’, vanuit Granada overzee naar onbekende oorden was gevaren.
Hier in Trujillo merkte je daar (nog) niets van. Het gigantische ruiterstandbeeld van Francisco Pizarro op het Plaza Mayor stond anno 2018 nog fier overeind. Pizarro en Trujillo – twee handen op één buik.
De daden van Pizarro in Trujillo en Peru
Pizarro huis
In het museum kon je van alles zien over Pizarro in Zuid-Amerika. Ook in Peru was er een Trujillo – een stad met maar liefst 800.000 inwoners.
Met Gonzalo Pizarro was het allemaal begonnen, schreef Michener. Ten tijde van Columbus had de gran capitan meegeholpen om Italië te disciplineren. “Between wars he had a penchant for visiting his elderly aunt Beatriz, who had taken orders in a convent. After paying his respects to the old lady he liked to climb into bed with one or another of her maids”.
Met alle gevolgen van dien: “In this manner he had one son, Francisco, another Juan, and a third Gonzalo, each by a different mother. Plus a daughter Maria, a second daughter Francisca, a third Graciana and a fourth Catalina, all by the mother of his third son”. Gonzalo junior dus.
Daar hield het niet bij op. “He also had two legitimate daughters and a son, Hernando Pizarro, a clever and prudent lad”.
Trujillo was een arm stadje. “There being no future in the Pizarro family for seven bastards, the first two girls became nuns, the last two married men from the region and the three boys became soldiers”.
Francisco Pizarro, de conquistador, ging niet zonder zijn familie en stadgenoten naar het land van de inca’s. “When Francisco led his pitiful little army to the conquest of Peru, the first thirty-seven positions were occupied by men from Trujillo, and the five top positions were held by himself, his legitimate brother [Hernando], his two bastard brothers [Juan, Gonzalo junior] and a half brother who was the son of his mother, but not of the old colonel.
Alle soldaten waren sowieso uit de Extremadura afkomstig. “The remainder of his army of 167 were from other parts of Extremadura”.
Terecht stelde Michener hoe bijzonder het was dat een legertje van nog geen tweehonderd man er geslaagd in was om het Inca-rijk ten gronde te richten. “The manner in which Pizarro led his clan to victory is a saga of heroism and brutality, for it seems inconceivable that so few Spaniards could conquer a land so vast and a civilization so advanced. Perhaps only men trained in the hardness of Extremadura could have done it”.
Francisco Pizarro
Niet Francisco maar Hernando Pizarro speelde, achteraf gezien, een hoofdrol. “In the fighting Francisco and his illegitimate brothers were usually in the forefront, with legitimate Hernando in the rear looking for business affairs. The Pizarro men were well advanced in years for such adventures, Francisco being in his fifties. They became rulers of a vast part of South America”.
Zo simpel was het niet. “One by one the bastard brothers fell on evil times. There were betrayals and assassinations. It was only the canny bookkeeper Hernando who survived”.
De erfenis bleef in de familie en in het Inca-vorstenhuis. “Francisco had married an Inca princess, Ines Yupanqui, and they had a lovely daughter, Francisca, who was Hernando’s niece and whom he married”.
Francisco was anno 1541 in Lima (Peru) vermoord.
Markiezen van de conquista
“In 1629 the grandson of Hernando (and also the great-grandson of Francisco) applied for the right to inherit the title originally granted to the conquistador, and this was approved, so that the house on the square [het stadspaleis] became the seat of the marques de la conquista”.
Tot zover het verhaal van Michener, zoals in 1968 afgedrukt in Iberia. “To look at its massive shield is to recall the history of both Spain and Peru, for the statues, which grace it, represent Francisco, his wife Ines, their daughter Francisca and her husband, canny Hernando, who was also her uncle”.
Detail paleis van de conquista
Vervolg van de reis
Onze reis in januari 2018 duurde slechts zeven dagen. Na een kort verblijf in Trujillo trokken we rond het middaguur van 5 januari weer verder – over binnenwegen met sinaasappelbomen en kurkeiken. De bergen vas de Sierra Guadeloupe waren in wolken gehuld. Het stadje Guadeloupe stond bekend als een bedevaartsoord, onze volgende bestemming.
Harry Knipschild
11 maart 2025
Clips
* Spaanse verovering van het Inca-rijk
- Raadplegingen: 343