525 - Roger Waters in Berlijn, juli 1990

 

 

In het najaar van 1989 kwam er, toch nog onverwacht, snel een einde aan de communistische bezetting van de zogenaamde Duitse Democratische Republiek, de DDR. Het regime van Walter Ulbricht (1950-1971), opgevolgd door Erich Honecker (1971-1989) en enkele dagen Egon Krenz, dat vanuit Moskou aan de Oost-Duitsers opgelegd was, stortte ineen. Op 9 november 1989 klommen de eerste DDR-onderdanen over de Berlijnse Muur, hét symbool van wat Winston Churchill in 1946 betiteld had als een ‘ijzeren gordijn’.

 

‘The Wall’, de ‘Muur’, was tevens het thema en titel van een album, dat de Britse groep Pink Floyd in 1979 op de markt bracht. Roger Waters, frontman van de groep sinds het vertrek van Syd Barrett, had het initiatief genomen. Een verband met de Muur in Berlijn was er aanvankelijk niet. 

    Mede dankzij de single ‘Another Brick in the Wall’ (met opvallende clip) en ook ‘Comfortably Dumb’ sloeg het album in als de spreekwoordelijke bom. De verkoop liep op tot enkele tientallen miljoenen exemplaren. De concerten van wat als een rock-opera aangeduid werd, trokken veel bekijks. Roger Waters brak echter met Pink Floyd en ging in zijn eentje verder. ‘The Wall’ werd niet meer opgevoerd.

 

 

 

Plannen voor Berlijn

 

Dat veranderde door de val van de Berlijnse Muur. Op 20 april 1990, nog vóór de Duitse hereniging op 3 oktober van dat jaar, kon je op de voorpagina van de Telegraaf lezen: “Berlijn zal deze zomer het decor vormen voor een van de grootste en meest spectaculaire popevenementen ter wereld. Op 21 juli zal op de plek waar eens de Berlijnse Muur Oost en West scheidde, een ambitieus  liefdadigheidsconcert worden gegeven, waarvan de opbrengsten ten goede komen aan het Memorial Fund for Disaster Relief. 

    Deze nieuwe internationale organisatie wil landen die door rampen worden getroffen, financieel te hulp schieten. Initiatiefnemer van het concert is ex-Pink Floyd-leider Roger Waters. Het concert in Berlijn – waaraan allerlei popsterren hun medewerking zullen verlenen – zal een miljoenen kostende uitvoering worden van Pink Floyds ‘The Wall’”.

    In Billboard, een paar dagen later, vergeleek Hugh Fielder het toekomstige spektakel met het ‘tribuut voor Nelson Mandela’ in Londen op 16 april, kort na zijn vrijlating na een lang verblijf op Robben Eiland. Bij die gelegenheid waren er optredens van onder anderen Peter Gabriel, Neil Young, Simple Minds, Jackson Browne en Bonnie Raitt.

    “A 60-foot-high and 600-foot-long wall will be rebuilt for the show on the site of the Berlin Wall in the former no man’s land of the Potsdamer Platz by 300 soldiers from East and West Berlin. There will be giant inflatable objects designed by cartoonist Gerald Scarfe and planes and helicopters adding to what is billed as ‘the world’s largest and most spectacular live event’”, schreef hij.

 

Waters aan het woord

 

In een interview met Steve Turner kwam Waters zelf aan het woord. De artiest was nog enigszins gefrustreerd dat hij niet mee had mogen doen met Live Aid in 1985. “I tried to pitch into Live Aid but they didn’t want me”. Dat had er wellicht toe bijgedragen dat hij nu zelf iets voor de mensheid wilde ondernemen.

    Volgens Roger moest het groots opgezet worden. “It’s an idea that appeals to the media, the wall and ‘The Wall’. You can only do the show if you can sell it to television and sell it to a record company because it’s very expensive to do. You can’t pay for it through ticket prices”. 

    Op een vraag over de kosten antwoordde de artiest: “Eight million dollars. You have to secure a piece of ground that is 300 yards by 600 yards, provide toilets and facilities. A merchant bank, Morgan Grenfell, are providing funds on the basis of signed contracts. We’re catering for an audience of 150,000, which is the maximum. The audience will be standing on ground which is almost totally flat. There is one mound in it.

   We’ll be producing a show for which there is no bad seat. It’s so big. The wall that we’re building is 200 yards across and 60 feet high. It’s enormous. They are made of plywood. The mound in the audience is Hitler’s bunker. It’s the main entrance to the bunker. It’s an extraordinary historic piece of land”.

 

Roger Waters in Pompeii (1972)

 

Over het oorspronkelijke idee in 1979 gaf Waters aan: “I wrote ‘The Wall’ in a room sitting down with a tape recorder and it took about six weeks to do. It was a very simple idea – we all wall ourselves off from experience and contact with other people because things happen in our lives so then the idea of using the wall as a metaphor for all personal defences built up of different bricks caused by different experiences”.

   Waters maakte nog eens duidelijk dat zijn voormalige collega’s van Pink Floyd er niets mee van doen hadden, toen Turner er om vroeg. “No! I’m only inviting people to take part who I respect! I have no respect for them at all. None. I don’t speak to them”. 

   Er was blijkbaar weinig vriendschap meer over.

 

Er verschenen steeds berichten in de media. Op 31 mei kon je in het Vrije Volk lezen. “Snowy White, Stevie Wonder, Steve Winwood, Sinead O’Connor, Mark Knopfler en Eric Clapton hebben hun medewerking al toegezegd. Een jaar geleden kondigde Waters aan ‘The Wall’ nog één maal te willen uitvoeren als tenminste intussen de Berlijnse muur zou zijn gevallen. Toen inderdaad een half jaar later de Muur werd afgebroken hield Waters woord.

    De Oost- en Westduitse legers zijn bij de organisatie betrokken. Een speciale lichtshow zal worden verzorgd vanuit in de lucht hangende legerhelicopters. Verder zijn er diaprojecties en grote opblaaspoppen in de vorm van beelden uit eerdere uitvoeringen van het muziekspektakel. De uitvoering duurt anderhalf uur”.

    De Russen werkten volop mee na de val van de Muur, vertelde Roger aan Martin Aston. “The Russians said, you can have the Red Army Choir. I’m on the phone every day saying where these men are because I want to come and teach them the songs. The Russians will help us as much as they can. They’ve donated all their scrapped nuclear missiles”.

 

Bekendmaking

 

Enkele dagen voor de uitvoering gaf het Limburgsch Dagblad het laatste nieuws: “Boven de voormalige Führerbunker van Adolf Hitler, een meter voor de voormalige schietzone bij Honeckers muur om Berlijn, wordt zaterdag het grootste popspektakel in de Duitse geschiedenis gehouden. Op de Potsdamer Platz worden 150.000 toeschouwers verwacht bij de uitvoering van ‘The Wall’, de pop-opera van Roger Waters.

   Inmiddels is de volledige bezetting bekend gemaakt van deze gebeurtenis. Roger Waters en zijn Bleeding Heart Band zullen worden bijgestaan door Sinead O’Connor, Cyndi Lauper, Jerry Hall, Marianne Faithfull, Joni Mitchell, Van Morrison, Bryan Adams, Thomas Dolby, The Band, Albert Finney, Tom Curry en de Duitse topartiesten The Scorpions en Ute Lemper.

   De uitvoering van The Wall begint om ongeveer 21.30 uur en wordt rechtstreeks uitgezonden op televisie”.

 

 

Een verslaggever van het Parool naar Berlijn

 

Frenk der Nederlanden, journalist van het Parool, maakte mee hoe het toeging. Gedetailleerd beschreef hij zijn eigen ervaringen – mijns inziens een uniek document. Zijn relaas begon Frenk met: “De Berlijnse Muur werd zaterdag voor de tweede keer neergehaald. Circa 350.000 mensen waren getuige van ‘The Wall’. Het concert zelf viel tegen, maar wie er bij was had het gevoel onderdeel te zijn van een historische gebeurtenis”.

   Vervolgens legde hij vast: “Driehonderd kilometer voor Berlijn barst The Wall-hysterie voor het eerst los. Het verkeer op de snelweg naar de Oostduitse grensplaats Helmstedt zit muurvast. Als de file na een uur nog geen centimeter is opgeschoten, ontstaat er een spontaan feestje in de donkere Duitse nacht. Gettoblasters worden op de daken van de auto’s gezet en de muziek van Pink Floyd doet de rest. ‘Berlin, here we come’.

 

Na een slopende reis arriveren we zaterdagochtend vroeg in de stad waar over twaalf uur het spektakel van Roger Waters en de zijnen zal losbarsten. Langs de Muur rijden we richting centrum. Oost-Berlijn ontwaakt. In de straten rond de hermetisch afgesloten Potsdamer Platz liggen groepen jongeren langs de weg. Een slaperige Engelsman vertelt dat hij al drie dagen in Berlijn is, maar nergens een hotel heeft kunnen vinden. ‘De hele stad zit bomvol’.

    Zonder het in de gaten te hebben rijden we opeens door West-Berlijn. We kopen een plattegrond bij een nog geheel verlaten kiosk. De verkoper, kennelijk nog niet gewend aan de Duitse vereniging, is stomverbaasd dat we ook geïnteresseerd zijn in een kaart van Oost-Berlijn. ‘Mensch, drüben gibt es doch nichts’.

    Hoewel het pas een uur of zes is, puilen de vele nachtkroegen die Berlijn rijk is uit met aangeschoven buitenlanders. Alle nationaliteiten lijken vertegenwoordigd. Als de zon opkomt, wordt het centrum van de eens verdeelde stad overspoeld door jongeren. Het logo van ‘The Wall’ bepaalt het straatbeeld. Hier en daar rijden bont beschilderde auto’s, waarop de liefde voor Pink Floyd wordt betuigd.

 

Op de Kurfürstendamm hangt een vrolijke festivalsfeer. Veel etalages staan in het teken van wat een van de grootste muziekspektakels aller tijden moet worden.

    De Berlijners zijn uiterst vriendelijk. Zelden zullen ze op één dag zoveel geld kunnen verdienen. Vooral de handelaren in t-shirts, blikjes bier en broodjes worst doen goede zaken. En bij de fontein op de Breitscheid Platz wordt volop gehandeld in hasj, die tegen woekerprijzen aan de man wordt gebracht.

    De Muur is een dankbaar symbool voor al het kwade in de wereld. Aan de voet van de Kurfürstendamm wordt gedemonstreerd tegen de tweedeling van Cyprus: ‘Zypern, letzte Mauer Europas’. ‘[Nelson] Mandela haalt muren neer’ is ook een mooie. Een jongen met geschilderde muur op zijn shirt houdt het op ‘Free cannabis’. En de stad hangt vol met posters van de Aktion Perestroika: ‘Die Angst muss von der Erden verschwinden’.

 

Dwars door het centrum lopen we naar de Lindenstrasse, waar de sloop van de echte Muur in volle gang is. De voormalige strook des doods – het niemandsland tussen Oost en West – is een toeristische trekpleister van de eerste orde. De Muur is Big Business en het communisme is niet meer dan een historische curiositeit.

    In tientallen geïmproviseerde kraampjes zijn Oost-Duitse legerpetten, Oost-Duits geld, stukjes prikkeldraad en speldjes met afbeeldingen van Gorbatsjov te koop. Bij Checkpoint Charlie is het grootste doe-het-zelf openlucht museum ter wereld ontstaan. De beitels, hamers en mokers, die voor 5 DM vijftien minuten kunnen worden gehuurd, vinden gretig aftrek. Met verbeten gezichten hakken de muurspechten erop los. De DDR heeft hier allang opgehouden te bestaan.

 

Afbraak Berlijnse Muur

 

We naderen de Potsdamer Platz. De drukte neemt toe. De over acht kilometer uitgestrekte afrastering rond de stoffige zandvlakte wordt bewaakt door security guards met vervaarlijk uitziende honden. De immense grasvelden buiten de hekken vullen zich met duizenden mensen die geen kaartje hebben kunnen bemachtigen.

    Twee Berlijnse meisjes vermaken zich met de bonte stoet buitenlanders en gaan met de pet rond. ‘Hé man, heb je nog wat groschen voor ons? We willen niet werken en zijn a-sociaal’.

    ‘Dit is onze Woodstock’, zegt een meisje dat uit Joegoslavië afkomstig blijkt te zijn. Ze is met haar vriendin speciaal voor het concert naar Berlijn gelift. ‘Kijk eens om je heen’, zegt ze in gebroken Engels. ‘Eén grote familie. Het maakt niet uit waar je vandaan komt. Vandaag zou ik zelfs met iemand uit Servië een gesprek kunnen hebben. Nu ik hier ben vind ik het concert niet zo belangrijk meer. Dat we erbij zijn, daar gaat het om’.

 

Plaats van het concert

 

In de verte ontwaren we een glimp van het enorme podium waarop de mega-show zal worden opgevoerd. De Potsdamer Platz is, zover het oog reikt, een grote, krioelende mensenmenigte, blowend, drinkend en luisterend naar de muziek die uit de richting van het podium komt.

    We begrijpen dat de verwaaide klanken worden geproduceerd door The Hooters, die samen met The Chieftains het voorprogramma vormen. Als een Amerikaan naast ons hoort dat straks ook The Band zal spelen, springt hij op en schreeuwt: ‘Wow man, The Band, shit! I have to get a ticket’.

    Maar de kassa’s zijn allang gesloten. We lopen naar een van de vier ingangen. Langs de toegangsweg staan tientallen politiebusjes. De in het groen geklede agenten kijken bezorgd naar de steeds groeiende massa.

    Als de schemering valt ontstaat er een levendige zwarte handel in kaartjes. Van een dikke Duitser kopen voor 100 DM een toegangsbewijs, 60 mark duurder dan de officiële prijs. Het is zijn laatste , zegt hij. ‘Ik had zelf tien kaartjes voor 75 mark gekocht. Nu ga ik lekker voor de televisie zitten, dan zie ik tenminste nog wat’.

 

Toch een gratis concert

 

Bij de centrale toegang tot het concertterrein is een groot tentenkamp ingericht. Een stel Denen dat vannacht met de trein uit Kopenhagen is gekomen, lacht met kaartjes leurende handelaren in hun gezicht uit. ‘Om 9 uur gaan de hekken neer, wedden? Vandaag gaan alle muren plat’.

    We krijgen gezelschap van vijf Oost-Duitsers. Al snel zijn ze het middelpunt van de groep. Iedereen stelt dezelfde vragen. Hoe is het, als je jong bent, 25 jaar in een dictatuur hebt geleefd en de wereld ineens aan je voeten ligt?

    ‘Happy, wir sind so happy. Ons hele leven is veranderd. Voor de val van de Muur gingen we op vakantie naar Roemenië, Hongarije en Rusland. Nu kunnen we overal naar toe. Alleen zijn we bang voor het kapitalisme. Vorig jaar wist ik zeker dat ik een baan zou krijgen, straks ben ik misschien werkloos’”.

    Bij die opmerking moest ik denken aan het liedje ‘Over de Muur’ (1982) van Klein Orkest.

 

Frenk der Nederlanden vervolgde zijn verslag: “We laten de internationale verbroedering voor wat zij is en begeven ons naar de entree. Plotseling gaat het gerucht dat de hekken neergaan en iedereen, kaartje of niet, zal worden toegelaten. Men juicht, want het gerucht blijkt waar te zijn. De bewakers halen in een mum van tijd alle hekken weg. Een van hen verklaart waarom. ‘Toegang A is platgewalst. Als we niet uitkijken krijgen we ongelukken. The Wall is down’”.

    Zo ongeveer was het bij de festivals van Woodstock (1969) en Kralingen (1970) ook gegaan. 

 

vrije entree bij Woodstock festival

 

Het concert

 

Opnieuw Frenk: “Opgewonden lopen we het terrein op. Promotiemeisjes delen sigaretten uit. Maar de fans hebben vooral dorst. Alcohol is echter strikt verboden en voor de kramen met frisdrank staan flinke rijen.

    De mensenzee begint steeds compacter te worden. Verder dan een halve kilometer voor het podium komen we niet. Veel maakt dat niet uit, want er valt genoeg te zien. Het terrein wordt omgeven door vier immense videoschermen, waarop afwisselend reclame wordt gemaakt voor Stuyvesant, British Airways en de organisator van het concert, The Memorial Fund For Disaster Relief.

    Tegen de inmiddels donker geworden lucht tekent zich het silhouet af van een fel gekleurde luchtballon, die de aarde moet voorstellen. De 168 meter lange en 25 meter hoge muur op het podium is omgeven door bouwkranen en wachttorens uit de oude tijd. Overal wapperen vlaggen. Overvliegende vliegtuigen maken het decor compleet.

    Felle schijnwerpers verlichten het terrein. Het publiek wordt dringend verzocht niet verder naar voren te lopen. Op de videoschermen verschijnt het hoofd van Leonard Cheshire, de Britse oud-oorlogsvlieger die met het concert geld wil inzamelen voor slachtoffers van internationale conflicten. Hij blaast op een fluitje en dan, klokslag tien uur, geht’s los.

 

Roger Waters tijdens het concert

 

In muzikaal opzicht is ‘The Wall’ een ramp. Het bombastische geesteskind van Roger Waters, die zelf de rol van de megalomane popster Pink vertolkt, stelt zwaar teleur. Het geluid is helder maar te zacht, en tussen de nummers vallen grote pauzes, die door het publiek met boe-geroep en gefluit worden opgevuld.

    Als visueel spektakel is ‘The Wall’ echter onovertroffen. Op het podium spelen zich fantastische taferelen af. Metershoge poppen die door de dansende bouwkranen worden bewogen verlenen de show een sprookjesachtig aanzien. De muur doet dienst als een gigantisch filmscherm, waarop in snel tempo fraaie beelden worden geprojecteerd. Zoeklichten speuren de lucht af, op zoek naar imaginaire bommenwerpers. Een rondcirkelende helikopter veroorzaakt een dreigende sfeer en wordt massaal uitgefloten, ook al hoort hij bij de show.

    Ondanks de overdonderende effecten zijn alleen de hardcore fans, die alle liedjes uitzinnig meebrullen, enthousiast te krijgen. De beelden op de videoschermen lopen niet synchroon met het geluid, waardoor de indruk ontstaat dat ‘The Wall’ van begin tot einde geplaybackt is. Het idee dat we worden belazerd, wordt nog eens versterkt door het ontbreken van iedere communicatie met het publiek. Staan er eigenlijk wel muzikanten op het podium?

    Het slot maakt veel goed. ‘Tear down the wall’, brult de Britse steracteur Albert Finney. 

    Het publiek schreeuwt hem na en dan stort de uit 2500 piepschuimen blokken opgebouwde muur met een donderend geweld ineen.

    Als toetje krijgen we een adembenemend vuurwerk voorgeschoteld. Roger Waters mompelt een kort dankwoord in de trant van ‘thank you people from the West and people from the East’ en dan is het afgelopen”.

 

Na het concert

 

De journalist van Parool rapporteerde tevens hoe het verder ging. “De naar schatting 350.000 bezoekers banen zich snel een weg naar buiten. De stad loopt weer vol. Ambulances rijden af en aan. De Duitse kranten melden de volgende dag 250 gewonden. Om vier uur ’s nachts is de Potsdamer Platz, op een paar tentjes en een enorme berg vuil na, weer een kale woestenij.

    Veel bezoekers maken van de zondag gebruik om de toeristische attracties in Berlijn te bezichtigen. Aan het einde van de middag komt het verkeer richting West-Duitsland goed op gang. Een file met een lengte van 250 kilometer is het gevolg. Een onafzienbare rij auto’s slingert door het grauwe Oostduitse landschap.

    Ver voorbij de grens met West-Duitsland komt er een einde aan de volksverhuizing. Als we na dertien uur rijden midden in de nacht aankomen in de Wibautstraat [Parool-kantoor in Amsterdam], worden we gepasseerd door een eenzame fietser. Hij draagt een t-shirt. Van, jawel, The Wall”.

 

Nederlandse journalisten kijken terug

 

Wierd Duk, als correspondent woonachtig in West-Duitsland, hoefde geen lange reis te maken om erbij te zijn. In het Nieuwsblad van het Noorden schreef hij een stukje met een terugblik onder de kop ‘The Wall: toeters, bellen en waarheden als koeien’:

    “Omgeven door buitengewoon veel toeters, bellen en vuurwerk werd op de Potsdamer Platz in Berlijn ‘het grootste muzikale spektakel uit de geschiedenis’ gehouden.

    Zo’n 200.000 toeschouwers en een miljard tv-kijkers keken naar ‘The Wall’, een rock theater-creatie van de 47-jarige Britse muzikant-componist Roger Waters.

    Meer dan twee uur lang borduurden Waters en popsterren als Van Morrison, The Band, Sinéad O’Connor, Joni Mitchell, The Scorpions, Bryan Adams en vele anderen voort op een oud thema.

 

Van Morrison in Berlijn

 

‘The Wall’ is oorspronkelijk een uit 1979 stammend conceptalbum dat Waters maakte met de groep Pink Floyd, waarin een wat naïeve aanklacht tegen allerlei vormen van autoriteit de rode draad vormt. ‘The Wall’ werd drie jaar later in de regie van Alan Parker als film uitgebracht.

    Met op de achtergrond de geschiedenis, en als historische locatie de Potsdamer Platz in Berlijn moest ‘The Wall’ in 1990 wérkelijk betekenis krijgen. Hiertoe werd niets geschuwd: waar vroeger twee werelden werden gescheiden, verrees nu een nieuwe – piepschuimen – muur. Er waren zestig meter hoge opblaaspoppen te zien. Er scheurden legertrucks over het podium. Alpinisten daalden langs de muur af. Er deden symfonieorkesten mee en zelfs een Sovjet-legerkoor was present. De EG droeg 700.000 gulden bij. Veronica verzorgde in Nederland de tv-uitzending.

    Het resultaat van dit alles was van een grenzeloze smakeloosheid. Niet alleen bleek de muziek van de vals zingende hoofdrolspeler Roger Waters pijnlijk verouderd, deze met karrevrachten symboliek overladen voorstelling blonk vooral uit door het oppervlakkige en megalomane karakter.

    Op dezelfde plek waar vorig jaar het volk afrekende met inhoudsloze slogans, met alles verhullende propaganda en waarheden als koeien. Het moet als Oost-Europeaan een rotgevoel zijn als ‘jouw’ revolutie door ijdele westerse popsterren op zo’n pathetische manier wordt gestolen en misbruikt. Want dat is wat er in Berlijn eigenlijk gebeurde. Maar ja, het is met Oost-Europa net zo als met Nelson Mandela. Iedereen doet mee. Als het al lang niet meer hoeft.

    In de twee uur daarvoor hadden Waters c.s. het publiek deelgenoot gemaakt van allerlei andere categorische denkschema’s en deden westerse popsterren in opgeschroefde retoriek niet voor de vroegere machthebbers onder. Zij reduceerden de geschiedenis tot één zinnetje: ‘The Tide ls Turning’ zong men, ernstig kijkend en met de armen om elkaars schouders”.

 

In het Vrije Volk plaatste John Oomkes het spektakel in een wat breder perspectief:

    “Nog maar twee jaar geleden voerde de Oost-Duitse politie charges uit tegen enkele duizenden jongeren die achter de Berlijnse Muur probeerden mee te genieten van openlucht concerten die Peter Gabriel, Tina Turner en Bruce Springsteen aan de andere kant gaven. Onafzienbare mensenmassa’s hebben zaterdagavond op de Potsdamer Platz in hartje Berlijn meegemaakt hoe het rocktheaterspektakel The Wall dat heeft getracht te verenigen wat zo lang verdeeld is geweest.

    Zo’n 11.000 Nederlanders waren in ieder geval present tussen de 180.000 (officieel) of 250.000 mensen (politiecijfers) die zich verdrongen op dit, met mystieke sfeer omgeven, stukje Berlijnse grond. Ze vormden het grootste buitenlandse contingent.

    Behalve de indrukwekkende statistische gegevens en de historische betekenis van de gekozen plaats blijft na afloop de vraag wat Roger Waters nu werkelijk beoogt met zijn creatie. Natuurlijk, ‘The Wall’ is een conceptalbum dat Waters’ vorige band, Pink Floyd, al in 1979 het licht deed zien. Je zou het verhaal dan ook tegen het licht van die tijd kunnen zien. Precies zoals de tijd waarin George Orwell Animal Farm of 1984 schreef, ook iets zei over zijn wereldbeeld of toekomstverwachting.

    Het scenario van The Wall is vliesdun: vervreemding in een bedreigende buitenwereld doet de hoofdpersoon Pink besluiten zich terug te trekken achter een muur.

    Een dergelijke isolatie biedt echter geen effectieve bescherming tegen een persoonlijk beleefde bewustzijnsvernauwing. Als Pink dan ook zijn uit piepschuim opgebouwde muur op dit Berlijnse reuzenpodium omstoot, dan voel je onder je Duitse buren het trauma opwellen.

    Dit beeld sluit aan bij hun eigen beleving: op 9 november van het vorig jaar kwam er een einde aan een historisch scheefgegroeide situatie toen hun muur niet langer mensen van elkaar scheidde of muziek probeerde te filteren. Het lijkt dus alsof Waters’ compositie achteraf alsnog betekenis heeft gekregen. Vrijwel elke Duitser zal die beelden zaterdagnacht zo hebben geïnterpreteerd.

    Niet ver van de plaats waar Hitlers architect Albert Speer heeft getracht zijn stoutste dromen te verwezenlijken en Goebbels een vorige generatie mentaal murw beukte totdat die bereid was in te gaan op Hitlers totale oorlog, ogen grote producties altijd verdacht. Is The Wall dat ook?

    Vooropgesteld: wie een meer dan twee uur durende show, compleet met live tv-productie, in goede banen kan leiden, die kan wat. Zestig meter hoge opblaaspoppen, een symfonieorkest, alpinisten die langs de Muur afdalen, legertrucks die voor het podium langs zoeven, twee dozijn wereldsterren variërend van fluitist James Galway tot zangeressen als Sinead O’Connor en Joni Mitchell, een helikopter van de Britse strijdkrachten die ook zijn rolletje in het geheel speelt, 600 man productie, een marspeloton dat het Commando van de Verenigde Sovjettroepen in Duitsland vertegenwoordigt, een schitterend vuurwerk – het is niet niks.

    Zuiver muzikaal gezien torent deze productie van The Wall bovendien boven die van Pink Floyd (uit het seizoen 1981/’82) uit en stelt ze de filmversie in de schaduw. Juist door de inbreng van topmuzikanten heeft Waters aangetoond dat niet al zijn werk moet worden verguisd. Zo  zorgde Joni Mitchell met die geladen stem voor een emotioneel hoogtepunt in ‘Goodbye Blue Sky’. Bryan Adams was voortreffelijk in ‘Young Lust’, Sinead O’Connor en The Band geven ‘Mother’ een opknapbeurt en Van Morrison liet de zelf vals intonerende Roger Waters nog eens horen wat zingen is.

    Optisch gezien gaat er weinig mis: door technische storing komt het duet ‘The Thin Ice’ tussen Ute Lemper en Roger Waters in het geheel niet uit de verf, maar soit.

    Inhoudelijk zit er echter meer scheef. Wat doet die reclamespot van een Britse luchtvaartmaatschappij midden in deze als opera gemonteerde productie? Wat beweegt Waters om juist Russische militairen op te laten draven voor ‘Bring the Boys back home’? Waarom scheert hij alle oorlogen over een kam?

    Het grote succes dat Pink Floyd en Roger Waters door de jaren heen hebben genoten, is van een twijfelachtig kaliber. Met een uiterst zwakke argumentatie appelleert hij in The Wall aan allerlei gevoelens van verzet: oorlogen, ouders, opvoeders, rechters – ze zijn allemaal even verwerpelijk. Met hetzelfde gemak waarmee hij zelf een technisch staaltje van vernuft opvoert, waarschuwt hij in de toegift ‘The Tide is turning’ tegen de gevaren die technologie oplevert zolang ze in handen is van ‘machthebbers’.

    Er zijn velen die in Waters’ goede bedoelingen geloven of in hem een visionair zien, maar het kan geen kwaad hen te wantrouwen die de geschiedenis naar hun hand willen zetten door hun Muurtje precies daar om te gooien waar een andere Muur door heel andere oorzaken aan het wankelen werd gebracht”.

 

Nog een korte terugblik

 

Christie’s

 

Later werd bekend dat heel wat bekende artiesten de indruk gewekt hadden dat ze wel mee hadden willen doen, maar zorgvuldig de kat uit de boom (en naar elkaar) keken, alvorens definitef ja (of toch: nee) te zeggen. In de definitieve bezetting ontbraken de namen van mensen als Joe Cocker, Bruce Springsteen, Eric Clapton, Peter Gabriel en Rod Stewart, die eerder genoemd of geopperd waren. Bovendien viel de opbrengst tegen. Van geld voor het beoogde goede doel kwam weinig terecht. Zo’n succes was het concert in Berlijn nu ook weer niet.

    Om nog wat van de kosten terug te verdienen werd er in september in Londen bij Christie’s nog een veiling gehouden, meldde Nicole Baartman in de Volkskrant. Diverse relikwieën, zelfs stukjes steen van de echte Muur, gingen onder de hamer. “Het was een armoedige uitverkoop van doorgeprikte dromen”, aldus Baartman…

 

De echte Muur in 1986

 

Harry Knipschild

3 mei 2024

 

Clips

* Roger Waters, The Wall, concert in Berlijn, 1990

 

Literatuur

‘Grootste popspektakel ter wereld in Berlijn’, Telegraaf, 20 april 1990

Hugh Fielder, ‘Waters to perform Berlin ‘Wall’ concert’, Billboard, 5 mei 1990

Steve Turner, ‘Roger Waters’, Radio Times, 25 mei 1990

‘Roger Waters met ‘The Wall’ naar Berlijn’, Vrije Volk, 31 mei 1990

Martin Aston, interview met Roger Waters, juni 1990

‘Pop-opera op monsterpodium’, Limburgsch Dagblad, 19 juli 1990

Frenk der Nederlanden, ‘Muur van piepschuim met geweld omver’, Parool, 23 juli 1990

Wierd Duk, ‘The Wall: toeters, bellen en waarheden als koeien’, Nieuwblad van het Noorden, 23 juli 1990

‘Geen rellen in Berlijn, wel verkeersknopen’, Vrije Volk, 23 juli 1990

John Oomkes, ‘Wat bedoel je nu eigenlijk, Roger?’, Vrije Volk, 23 juli 1990

David Kleijwegt, ‘The wall als kaartenhuis’, Algeneen Dagblad, 23 juli 1990

Phil Sutcliffe, ‘Roger Waters – the Wall in Berlin’, Q, september 1990

Nicole Baartman, ‘Veiling van herinneringen aan superconcert in Berlijn’, Volkskrant, 24 september 1990